Neriman Nerimanov

XIX. yüzyılın sonlarında Azerbaycan köylerinde 113 binden fazla sürekli maaşlı işçi, 200 bin kadar ise Azerbaycan’a gelen çeşitli milletlere mensup işçi çalıştırılmaktaydı. Köy ekonomisinde maaşlı işçilerin çalıştırılmasıyla, köylerin sınıflanması süratlendi. Ekonomide kapitalist üretim şekillerinin uygulanmasındaki artışla birlikte köy hayatı da değişmeye başladı. Köylüler daha önceki yıllarda olduğu gibi hem devlet memurlarının hem de beylerin, ve ağaların istismarına maruz kalmaktaydılar. Onlar toprağın az olmasından dolayı büyük zorluklara katlandıkları gibi hem ağır vergiler vermekte, hem de büyük sorumluluk taşımaktaydılar. 1870-1880’de Azerbaycan köylerinde beylere, ağalara ve Çarlık rejimine karşı mücadeleler kuvvetlendi. Toprak sahiplerinin toprakları ele geçirişleri, malikanelerinin tahrip edilmesi, beylerin öldürülmesi gibi olaylar köylülerin sınıf mücadelelerinin temelini teşkil etti. 1870-1880’de Azerbaycan köylülerinin memnuniyetsizliği olaylar şeklinde kendini gösterip, bazı yerlerde (Gence, Kazah, Nahçivan) beyler ve Çar’ın idarecilerine karşı silahlı çatışmalarla neticelendi. Bu gruplar, halk arasında Kaçaklar adı ile şöhret kazanmışlardı. Kaçaklar daha çok Gence ve Bakü eyaletlerinin kazalarında Erivan, Nahçivan ve Zakatala’da faaliyet gösterdiler. 1890’dan itibaren Kaçak hareketi kuvvetlendi. Bu gruplar belli bir harekat noktası oluşturamadıkları ve dağınık karakterli olmaları dolayısıyla sonunda mağlubiyete uğradılar.

XIX. yüzyılın ikinci yarısında Azerbaycan’ın ekonomisi Rusya pazarlarının etkisi altında bulunuyordu. Azerbaycan’a demiryolunun (1883) döşenmesi, daha sonra ülkenin demiryolu hattı aracılığıyla (1900) merkezi Rusya ile birleştirilmesi, Hazar Denizi’nde ticaret donanmasının genişletilmesi, ülke ekonomisinde büyük ehemmiyete sahipti. Bu sayede ülkeye az sayıda da olsa tarım makineleri ve aletleri getirilmekte ve 1850 tarihinden itibaren de Tiflis’te her yıl Kafkasya Ötesi ülkesi sanayi malları sergisi kurulmaktaydı.

Rusya’nın merkezi eyaletlerinden farklı olarak, Kafkasya Ötesi’nde köylü reformlarının hayata geçirilmesi daha geç bir tarihe rastladı. Reformların ilk önce Gürcistan’da uygulanılmasına karar verildi ve 1863’de bütün hazırlıklar tamamlandı. Haber Azerbaycan’ın batı bölgelerine bilhassa Zakatala’ya ulaştığında büyük bir isyan çıktı. Bu isyan toprak kanununa karşı olanların bir hareketi niteliğindeydi ve hemen bastırılarak 18 kişi idam edildi, yüzlerce kişi de kürek cezasına çarptırıldı.

1870-1880’de Azerbaycan köylülerinin memnuniyetsizliği olaylar şeklinde kendini gösterip, bazı yerlerde (Gence, Kazah, Nahçivan) beyler ve Çar’ın idarecilerine karşı silahlı çatışmalarla neticelendi.

. yüzyılın sonlarında Azerbaycan köylerinde 113 binden fazla sürekli maaşlı işçi, 200 bin kadar ise Azerbaycan’a gelen çeşitli milletlere mensup işçi çalıştırılmaktaydı. Köy ekonomisinde maaşlı işçilerin çalıştırılmasıyla, köylerin sınıflanması süratlendi. Ekonomide kapitalist üretim şekillerinin uygulanmasındaki artışla birlikte köy hayatı da değişmeye başladı. Köylüler daha önceki yıllarda olduğu gibi hem devlet memurlarının hem de beylerin, ve ağaların istismarına maruz kalmaktaydılar. Onlar toprağın az olmasından dolayı büyük zorluklara katlandıkları gibi hem ağır vergiler vermekte, hem de büyük sorumluluk taşımaktaydılar. 1870-1880’de Azerbaycan köylerinde beylere, ağalara ve Çarlık rejimine karşı mücadeleler kuvvetlendi.

XIX. yüzyılın sonlarında Azerbaycan köylerinde 113 binden fazla sürekli maaşlı işçi, 200 bin kadar ise Azerbaycan’a gelen çeşitli milletlere mensup işçi çalıştırılmaktaydı.

Azerbaycan köylüsü, toprak sahibi köylüler ve devlet köylüleri olmak üzere iki gruba ayrılıyordu. Devlet köylüleri yapılan reformlara rağmen hala çok az toprağa sahipti ve geniş araziler köyün zenginlerinin ellerinde toplanmıştı.

Toprak sahibi köylülerin durumu da kötüydü. Topraklarının sahibi olan köylülerin arazileri 1870 reformundan sonra beylerin mülkiyetinde kaldı. Ayrıca hisselerine düşen toprak payları da gittikçe azaldı.

Azerbaycan köylüsü, toprak sahibi köylüler ve devlet köylüleri olmak üzere iki gruba ayrılıyordu. Devlet köylüleri yapılan reformlara rağmen hala çok az toprağa sahipti ve geniş araziler köyün zenginlerinin ellerinde toplanmıştı.

XIX. yüzyılın ikinci yarısında Rusya’da, ticaret ve sanayinin hızlı bir gelişim kaydetmesiyle 19 Şubat 1861’de II. Aleksandr bir kanun çıkardı. Buna göre, köylüler azat edilecekler; beyler tarafından alınıp satılamayacaklar ve değiştirilemeyeceklerdi. Rusya köylüleri, hükümetin verdiği borç para ile kendi topraklarını satın alma ve böylece topraklarının sahibi olma hakkını elde etmişler, fakat gerçek anlamda özgürlüklerine kavuşamamışlardı. Çünkü, onlar toprağı çok pahalı olarak beylerden satın almalı ve aldıkları hissenin karşılığında da zor şartları yerine getirmeliydiler. 1861 reformları, sadece Rusya’da uygulanıp, ülkenin diğer bölgelerine yayılmadı.

XIX. yüzyılın ikinci yarısında Rusya’da, ticaret ve sanayinin hızlı bir gelişim kaydetmesiyle 19 Şubat 1861’de II. Aleksandr bir kanun çıkardı. Buna göre, köylüler azat edilecekler; beyler tarafından alınıp satılamayacaklar ve değiştirilemeyeceklerdi.