Joze Saramago artıq Azərbaycan oxucusuna tanış olan bir yazıçıdır. Düzdür onun zəngin irsindən dilimizə çox az sayda əsər tərcümə olunub, amma yazarın dəsti xəttinə bələd olmaq üçün bunlar kifayət edir. 1998-ci ildə Nobel mükafatına layiq görülən bu Portuqaliyalı yazıçı 1922-ci il 16 Noyabr tarixində Lissabon yaxınlığındakı Azhaqa kəndində dünyaya göz açıb. Ailəsi ilə birlikdə Lissabona köçən yazıçı orda təhsil almağa başlasa da maddi problemlər ucbatından məktəbi yarımçıq qoyub. Maşinist peşəsinə yiyələnən yazıçı redaktor, tərcüməçi kimi sahələrdə çalışır. İlk romanı olan "Günah Ölkəsi" 1947-ci ildə nəşr olunub. Qeyd edim ki, Saramaqo təkcə roman yox, eyni zamanda hekayə, pyes, şeir, esse kimi digər ədəbi janrlara da müraciət edib. Amma ən çox romanları ilə tanınır.
Hardasa 7 il əvvəl ilk dəfə " İsanın İncili " romanı ilə Saramaqonu tanımışdım. O vaxtlar nə oxuduğum kitabı lazım qədər dərk edə bilmiş, belə deyək nə də haqqını verə bilmişdim. Üstündən 3-4 il keçdikdən və mənim təbii olaraq mütaliə bazam atdıqdan sonra yazıçının "Korluq" romanı diqqətimi çəkdi və Saramaqoya yenidən şans vermək istədim. Yaxşı ki də verdim. Romanı olduqca çox sevdim. Yazıçının zəkasına, xəyal gücünə heyran qaldım. Daha sonra mütamadi olaraq hər il bir-iki kitabını oxuyuram. Bu il ilk müraciət etdiyim kitabı " Qabil " oldu.
Müqəddəs kitablarda bəhsi keçən Habil və Qabilin hekayəsini demək olar ki, hamımız bilirik. Qabil qardaş qatili, yür üzündə ilk cinayətin törədicisi olaraq tanınır. Saramaqo bu kitabında bizə Qabilin hekayəsini danışır, amma təbii ki özünəməxsus şəkildə. Saramaqonu oxuyanlar onun iynələyici üslubuna, tikanlı dilinə bələddirlər. Yazıçı bu kitabında da tikanlı dilinə işə salmaqdan, sərt tənqidi üslubunu istifadə etməkdən geri qalmır. Qabilin hekayəsini bildiyimizdən tamamilə fərqli bir formada bizə təqdim edir. Həm də təkcə bununla kifayətlənmir, hekayənin fonunda Müqəddəs kitablarda yer alan və bəşər tarixində əhəmiyyətli olan hadisələri də özünəməxsus şəkildə qələmə alır. Zamanda ani və sürətli keçidlər edən Saramaqo Lilih, Lut peyğəmbər və qızlarının hekayəsi, İbrahim peyğəmbərin oğlunu qurban kəsmək cəhdi, Sodom və Qomora əfsanəsi, Babil qülləsinin inşası və dağılması, Musa peyğəmbərin Sina dağına qalxması, İsrail övladlarnın Qızıl dana hazırlayıb ona sitayiş etməsi, Nuhun Gəmisi və Böyük tufan kimi bir çox əfsanə və rəvayətlərə öz baxış bucağından yanaşmışdır. Maraqlısı odur ki, Qabil zamanda səyahət edərək bütün bu hadisələrə şahidlik edir və bu kitabda Ağa adlandırılan Tanrı ilə daima mübarizədədir. Tanrını ədalətsizlikdə və qəddarlıqda ittiham edir. Məsələn Sodom və Qomora şəhərlərini yox etmək üçün göndərdiyi mələklərin İbrahim peyğəmbərə verdiklərə sözə əməl etmədiklərini iddia edir. Onlar İbrahim peyğəmbərə söz vermişdilər ki, əgər bu şəhərlərdə 10 günahsız insan olsa onları dağıtmayacaqlar. Qabil isə ordakı uşaqların günahsız olduğunu və Tanrının bunu nəzərə almadığını deyərək onu insanları sevməməkdə günahlandırır.
Saramaqo oxucuları onun dini məsələlərdə tənqidi mövqeyə sahib olduğunu bilirlər. Həddindən artıq mühafizəkar və fərqli düşüncələrə qapalı olan insanların bu romanı oxuyub bəyənəcəklərini düşünmürəm. Amma mövqeyi nə olursa olsun nəzərə almaq lazımdır ki, ədəbiyyat xəyalın, fantaziyanın məhsuludur və fərqli yanaşmalara açıq olmağı bacarmaq lazımdır. Kitabı oxuduğum digər Saramaqo kitabları ilə müqayisə edərsəm ən güclüsü budur deyə bilmərəm. Amma yenə də oxunması zövqlü və maraqlı bir kitab idi. Məsləhət görərdim ki, bir şans verəsiniz. Amma ilk dəfə Saramaqo oxuyacaqsınızsa bu kitabla başlamayın. "Naməlum Adanın Hekayəsi" yaxud "Təxirə salınmış ölüm" ilə başlaya bilərsiniz.
Xoş mütaliələr.
